Safe and sustainable by design: nieuwe standaard én een blije schildpad
Honderdvijftig jaar geleden waren ivoor en schildpadschild gangbaar materiaal voor veel consumentenproducten. Zo werd het ivoor uit de slagtanden van een olifant gebruikt voor pianotoetsen en biljartballen, en een luxe haarkam werd gemaakt van het schild van een zeeschildpad. Pas toen de olifanten en de schildpadden met uitsterven werden bedreigd, ging men op zoek naar een alternatief materiaal.
Column | Michiel van Kuppevelt | De Engelse chemicus Alexander Parkes experimenteerde in 1862 met katoenvezels opgelost in salpeter- en zwavelzuur en gemengd met plantaardige olie. Het resultaat: cellulosenitraat, de eerste kunststof. Het was een goedkoop alternatief voor ivoor en schildpadschild en zag er ook nog eens aantrekkelijk uit. Het werd een groot succes. Dankzij dit nieuwe materiaal konden voortaan veel meer mensen beschikken over nieuwe producten.
Liever luisteren? Dat kan ook. Je vindt deze column ook op ons Spotify-kanaal.
Met zijn uitvinding stond Parkes aan de wieg van een industrie die dankzij vele innovaties de plasticsindustrie zou worden zoals we die nu kennen en die ons veel gemak en welvaart heeft gebracht. Zonder plastic immers geen levensreddende injectienaald, geen veilige voedselverpakking, geen sportschoen en geen flitsende bril (montuur én ‘glas’). Maar het succes bleek ook een aantal ongewenste effecten te hebben die aanvankelijk niet waren voorzien: het wondermateriaal breekt niet goed af en het hoopt zich op in het milieu.
De Europese chemicaliënstrategie, Chemicals Strategy for Sustainability (CSS), speelt hierop in door polymeren (de verzamelnaam van alle plastics) verplicht te laten registeren via de chemicaliënwetgeving REACH. Zo komt er meer informatie over kunststoffen en dat leidt tot betere beheersing, is de gedachte. En schadelijke polymeren kunnen zo beter uit de leefomgeving geweerd worden.
Daarnaast zet CSS in op safe and sustainable by design, waarbij het de bedoeling is om bij het ontwerp van chemicaliën de gehele levenscyclus in acht te nemen. Naast de gebruikelijke functionele eisen moet er ook rekening gehouden worden met de functionaliteit bij gebruik, hergebruik én zeker ook aan het eind van de rit. Dat houdt in dat een product na gebruik te de-polymeriseren of mechanisch te recyclen moet zijn, of als nutriënt in de biologische cyclus moet kunnen dienen. Op deze manier moeten mogelijke toekomstige nadelige (milieu)effecten bij voorbaat worden voorkomen.
Chemie op een safe and sustainable by design-manier bedrijven is spannend én veelbelovend. Hoe dat er precies uit gaat zien wordt de komende tijd verder onderzocht. Het is al wel duidelijk dat het belangrijk is dat het niet alleen een check-the-box-oefening wordt, maar veel meer een verandering in mindset. Daarvoor moeten ook kleine stappen beloond worden. Bovendien is het belangrijk dat safe and sustainable by design goed in te passen is in de innovatieprocessen van álle chemiebedrijven, dus ook de kleinere.
Ten slotte is het belangrijk om te beseffen dat safe and sustainable by design verder gaat dan de chemische industrie alleen. De afwegingen die gemaakt moeten worden tussen (chemische) veiligheid, klimaatverandering, biodiversiteit en grondstoffen zijn ingewikkeld, en zijn voor een deel maatschappelijk en politiek van aard. Innovaties gebaseerd op safe and sustainable by design kunnen de weg plaveien voor de klimaatneutrale, circulaire en schone leefomgeving die we allemaal willen. Een goede en open samenwerking tussen alle belanghebbenden is daarvoor essentieel. Gelukkig zijn er al mooie voorbeelden van bedrijven en publieke instellingen die samenwerken om te kijken hoe safe and sustainable by design er in de praktijk uit kan zien.
Chemische innovaties zorgden ervoor dat we een ongekend aanbod van nuttige materialen tot onze beschikking kregen. Helaas bleken sommige functionaliteiten van die materialen ook negatieve effecten te hebben. Om dit in de toekomst te voorkomen, wordt de nieuwe standaard voor innovatie safe and sustainable by design. Ik ben ervan overtuigd dat dit de oplossing biedt voor een deel van de klimaat-, milieu- en energie-uitdagingen waar we nu voor staan. En net als vroeger is voor innovatie experimenteerruimte nodig, wat dat betreft is er dus zeker niet minder maar juist meer chemie nodig!
