Het tuutje terug: "Een nieuw melkpak"

De kartonnetjes aan de zijkant uit elkaar duwen en dan op de punten drukken zodat het schenktuutje opengaat. Deed je het verkeerd, dan werd het karton zacht, scheurde het en was er maar één oplossing: aan de achterkant van het melkpak opnieuw beginnen. Ik weet niet meer wanneer, maar op een dag werd dit dagelijkse ongemak opgelost: de melkpakken kregen een plastic dop. Nooit om gevraagd en zonder erbij na te denken werd het gepruts met het tuutje verleden tijd. Tot ik laatst een melkpak uit de koelkast bij de supermarkt trok. Zonder dop = Nieuw! = Minder Plastic, stond erop. Het tuutje was terug.

Column | Rosienne Steensma

Omdat ik mij dagelijks bezighoud met de Chemicals Strategy for Sustainability (CSS), legde ik meteen de link. Een betere bescherming van mens en milieu door Safe & Sustainable by design, dat is wat deze duurzame chemicaliënstrategie beoogt. Door innovaties aan te jagen en ervoor te zorgen dat chemische stoffen veilig en duurzaam zijn tijdens productie, gebruik en aan het einde van de levensduur van de artikelen waar ze in verwerkt worden. Bovendien zijn veilige en duurzame stoffen een randvoorwaarde voor een klimaatneutrale, grondstof-efficiënte, duurzame en circulaire economie. Kennelijk sneuvelde de dop toen er met deze bredere duurzaamheidsblik naar het melkpak gekeken werd.

CSS beschrijft tientallen acties, waarvan een groot deel ervoor moet zorgen dat de Europese burgers minder bezorgd zijn over chemische stoffen. Zo staat in de plannen dat zorgstoffen alleen nog mogen worden gebruikt als ze essentieel zijn. Dat is voer voor interessante en bijna filosofische discussies. Essentialiteit hangt immers samen met het gekozen perspectief en de tijdgeest. Ook over de criteria voor Safe & Sustainable by design is volop discussie. Ontegenzeggelijk lopen we tegen dilemma’s aan. Hoe maak je afwegingen tussen heel verschillende en soms tegenstrijdige doelen? Neem de batterij van een e-bike. Die zit boordevol chemische stoffen. Vervang je sommige stoffen, dan kan de batterij veel korter meegaan of moet deze vaker worden opgeladen. Dan moeten we vaker een nieuwe batterij maken, wat meer grondstoffen kost, of we moeten meer energie gebruiken voor het opladen. Wat is dan de meest optimale keuze?

Om het melkpak kunnen we glimlachen. De wereld zal er niet drastisch anders uitzien als we besluiten dat de dop niet essentieel is, behalve dat we weer moeten wennen aan het gepruts met het tuutje. Maar waar ligt de grens? Wat zijn we bereid in te leveren aan hedendaags comfort om over te houden wat essentieel is? Terug naar het stenen tijdperk gaan we niet en willen we niet. CSS heeft het gesprek geopend, en we staan pas aan het begin van een zoektocht waarin we het hele systeem, en niet alleen de chemische fabrieken, opnieuw moeten uitvinden.

Lees meer over de Chemicals Strategy for Sustainability

Het meest concrete deel van de strategie bestaat uit vergaande ideeën over beperkingen en verboden van gevaarlijke stoffen. Chemici weten dat dit iets paradoxaals heeft. Juist om te kunnen bouwen met moleculen moeten stoffen reactief zijn. En dat betekent vaak intrinsiek gevaarlijk. Om die reden kijkt de belangrijkste wetgeving voor chemische stoffen, REACH, naar risico’s en niet alleen naar intrinsiek gevaar. Bovendien: alleen een verbod is nog niet genoeg voor innovatie en het beschikbaar komen van alternatieven. De strategie moet veel meer worden omgevormd tot een aanjager van innovatie en systeemverandering dan nu het geval is. De lawine van voorgenomen wetswijzigingen moet op volgorde van belangrijkheid worden uitgewerkt, zodat er een voorspelbaar en werkbaar geheel ontstaat. Dan kan er gericht worden gewerkt aan het ontwikkelen van moleculen, materialen en producten die passen bij ons veilig en duurzaam toekomstbeeld.

Dan zijn we er nog steeds niet. De strategie is pas effectief als we een gedragsverandering teweeg kunnen brengen. Ook die komt niet automatisch tot stand door beperkingen en verboden. Europa is niet alleen op de wereld en consumenten kunnen via een druk op de knop de producten en artikelen bestellen waar ze zo aan gewend zijn. We willen dat de consument producten gaat kopen die voldoen aan de nieuwe standaard die we in Europa neerzetten. Oók als dat ongemak of een hogere prijs betekent.

De chemische industrie kan veel: we zijn innovatief, we hebben bergen kennis over chemische stoffen die we graag delen en we maken onze processen en fabrieken zo schoon en efficiënt mogelijk. Maar de echte verbetering zijn we allemaal samen. Denk daar nog maar eens aan bij het openen van een ‘nieuw’ pak melk.

Illustratie: Fenna