Gascrisis: 'The Perfect Storm'

Met een gasprijs die 23 keer hoger is dan begin 2021 hebben we te maken met een crisis van ongekende omvang. Het resulteert in een inflatie die het oude record uit 1975 uit de boeken kan halen. Om de koopkrachtvermindering tegen te gaan presenteerde het kabinet een miljardenpakket dat mensen moet helpen de pijn te verzachten. Een noodzakelijke ingreep voor de korte termijn. Maar ook voor de langere termijn is visie en daadkracht nodig.

Column Paul de Krom | De gascrisis is niet van vandaag op morgen opgelost. Ook het bedrijfsleven – groot en klein - heeft met de gevolgen van de ongekende prijsstijgingen te maken. Niet in de laatste plaats de chemische industrie. Dat is risicovol omdat de chemie onmisbare grondstoffen en materialen maakt die in talloze andere producten worden gebruikt. Producten die soms zelfs van levensbelang zijn zoals voedsel, medicijnen, of waterzuivering. Premier Mark Rutte benadrukte daarom in het Tweede Kamerdebat op 23 augustus jongstleden niet voor niets het grote belang van de chemie voor ons land.

Risico’s

Chemiebedrijven konden de eerste klappen nog wel opvangen. Maar de zorgen nemen met de dag toe. De gasprijs is bij ons inmiddels tien keer hoger dan in de Verenigde Staten. En in Nederland liggen de tarieven nog weer hoger dan in andere landen in Europa. Je hoeft niet in een glazen bol te kijken om te voorspellen wat de risico’s daarvan zijn. Als je de stijgende kosten niet meer in de prijzen kunt doorberekenen aan de markt, kun je je operatie niet meer rendabel draaien. Zeker niet als dezelfde producten goedkoper uit het buitenland kunnen worden geïmporteerd. Gevolg is het stilleggen van de productie. En dat is wat er nu gebeurt. De eerste (chemie-) bedrijven hebben hun productie afgeschakeld. Nog los van de risico’s voor werkgelegenheid en economie (de industrie levert 10-15% BBP) heeft de coronacrisis ons geleerd dat je – zeker voor zaken die van levensbelang zijn – niet alleen afhankelijk wil zijn van andere delen van de wereld. En van kwetsbare logistieke ketens en schaarse (en dure) transportcapaciteit. Het stilleggen van de productie kan je misschien wel even doen, maar is op termijn natuurlijk geen houdbare optie. De situatie is ronduit zorgelijk.

Vestigingsklimaat

Natuurlijk gaat er nog steeds veel goed in ons land. Maar tel bij de huidige torenhoge energieprijzen een aantal onzekerheden op zoals de beschikbaarheid en levering van gas, de capaciteit van onze stroomnetten, de soms eindeloze vergunningprocedures, stikstofproblematiek, stilstaande bedrijven, schaarste op de arbeidsmarkt, oplopende lastendruk voor bedrijven en een onder druk staande koopkracht, en we hebben alle ingrediënten voor een 'Perfect Storm' waar je niet vrolijk van wordt. De chemische industrie staat bovendien voor een gigantische, noodzakelijke verduurzamingsopgave die miljarden investeringen vergt. De plannen zijn klaar met duidelijke doelen voor 2030 en 2050. Ik zou wel heel graag zeker willen stellen dat die investeringen in óns land plaats vinden. En niet onze neus voorbijgaan omdat het investeringsklimaat elders gunstiger is dan hier. Maar hoe doen we dat als de leveringszekerheid van energie in andere delen van de wereld groter is dan bij ons, en de prijzen vele malen lager? In ieder geval door te zorgen voor een scherp en concurrerend vestigingsklimaat: betrouwbaar, voorspelbaar en daadkrachtig overheidsbeleid en een gelijk speelveld voor onze bedrijven. Medio oktober komt de minister van Economische Zaken en Klimaat met een 'actieplan vestigingsklimaat'. Een uitgelezen kans om de analyse scherp te stellen en alle zeilen bij te zetten om te zorgen voor een duurzame toekomst van de industrie in ons land. We denken graag mee. De urgentie is groot.

Korte termijn oplossing?

Op korte termijn zie ik echter nog niet hoe we snel uit de huidige energiecrisis kunnen komen. De prijzen zullen nog wel even hoog blijven. Een einde aan die vreselijke oorlog in de Oekraïne is nog niet in zicht. LNG-capaciteit wordt uitgebreid, maar dan moeten die schepen met LNG wel onze kant uit varen. Vaststaat dat we zo snel mogelijk naar veel meer duurzame energie moeten. Maar op korte termijn is de beschikbaarheid onvoldoende om het huidige probleem op te lossen. De gasvoorraden lijken voor komende winter redelijk gevuld maar wél tegen exorbitante prijzen. Bovendien is het de vraag of dat de volgende jaren weer lukt. En heropening van 'Groningen' lijkt politiek voorlopig geen haalbare optie. Alle energiebesparingsmogelijkheden in de industrie zijn met deze prijzen wel zo’n beetje benut. Verduurzaming van de woningvoorraad moet gebeuren. Maar gaat ook het probleem op korte termijn niet oplossen vrees ik. De EU overweegt een prijsplafond in de markt. Frankrijk bijvoorbeeld heeft dit al gedaan. Maar experts wijzen op de risico’s die hieraan zijn verbonden. Zolang Europa gas blijft inkopen op de markt zal je toch de marktprijzen moeten betalen. Anders varen de schepen met LNG gewoon Europa voorbij. Tenzij je als overheid bereid bent via de achterdeur de prijsverschillen weg te subsidiëren. Vraag is of dit een effectief middel is. Wat is wijsheid? In ieder geval door geen middel onbenut te laten om onnodig duur gas in te kopen. Een meerderheid van de Tweede Kamer bijvoorbeeld wil dat minister Jetten van Energie zijn opdracht aan gemeenten, waterschappen, onderwijsinstellingen en bedrijven om hun gascontract met Gazprom op te zeggen, intrekt. Om het probleem niet onnodig nóg groter maken.

Niet positief, wel hoopvol

Maar het is niet allemáál kommer en kwel. We zijn de coronacrisis goed doorgekomen. De economie is sterk. De werkloosheid laag. De overheidsfinanciën staan er goed voor. Een aantal maatregelen is al genomen zoals uitstel van het uit productie nemen van kolencentrales, het koopkrachtpakket van het kabinet, het vullen van de gasvoorraden en uitbreiding van LNG-capaciteit. Maar om te verzekeren dat de noodzakelijke investeringen in Nederland plaatsvinden is meer nodig. Ik hoop dat het 'actieplan vestigingsklimaat' de urgentie reflecteert van het probleem. De ambitie die minister Adriaansens heeft neergelegd in de industriebrief van begin juli stemt in ieder geval hoopvol.

Lees ook | "De toekomst van de Europese maakindustrie staat op het spel" 

Ik heb de wijsheid niet in pacht. Maar één ding weet ik wel. Dit vraagstuk gaat ons allemaal aan. Overheid, burgers en bedrijven. We zijn een keten. Als er een dominosteen valt, zeker eentje helemaal aan het begin van de keten zoals de chemie, komt de volgende erachteraan. En als dominostenen eenmaal vallen zijn ze moeilijk te stoppen. Onder de kabinetten Rutte 3 en 4 zijn de lasten voor bedrijven al met 14 miljard verhoogd.  Laten we maar eens beginnen – als eerste stap in het licht van een nadere recessie - die trend te stoppen. En natuurlijk door geen mogelijkheid onbenut te laten de afhankelijkheid van gas zo snel mogelijk te verminderen. Door een flinke slinger te geven aan verduurzaming van onze samenleving. Door alle belemmeringen (vergunningen, infrastructuur) zo snel mogelijk weg te nemen. Dat vereist lef en samenwerking tussen álle partijen. En juist daar zijn we in Nederland goed in. Al met al ben ik niet positief gestemd, maar wat dat laatste betreft… wél hoopvol.