Betere bescherming van de gezondheid van burgers en het milieu door innovatie van veilige en duurzame chemische stoffen. Meer transparantie over stoffen richting de consument. Klimaatneutraliteit en circulariteit door gebruik van duurzame bouwstenen. Strategische onafhankelijkheid van de EU en veerkrachtige toeleveringsketens voor chemische stoffen. Dit alles belooft de door de Europese Commissie in oktober 2020 gepresenteerde Chemicals Strategy for Sustainability (CSS), onderdeel van de Green Deal. De CSS zal de Europese chemische industrie drastisch transformeren. Om een paar maatregelen te noemen: een verbod op de meest gevaarlijke stoffen in consumentenproducten (tenzij het gebruik essentieel is), een REACH-registratie voor polymeren, regulering van de effecten van onbedoelde mengsels, toepassing van het safe and sustainable by design-principe. Voor de meeste maatregelen is een herziening van REACH nodig.

‘Het is een enorme game changer’, zei Cefic-directeur Marco Mensink in CM na het uitkomen van de CSS. Die ook veel kansen biedt: ‘Een aantal bedrijven zal het misschien niet redden, een aantal zal de kansen zien en met innovaties komen die tot doorbraakchemie zullen leiden.’

Mensink schatte dat voor de implementatie in alle lidstaten op bedrijfsniveau vijf tot tien jaar nodig zou zijn. Dat blijkt te optimistisch. “Veel acties uit de CSS gaan pas in 2024 van start”, weet Tatiana Santos, hoofd chemiebeleid bij het European Environmental Bureau (EEB), een netwerk van Europese milieuorganisaties. “Met alle inventarisaties, consultaties en tussentijdse aanpassingen is dat niet in 2030 klaar. Daarnaast is er wat verzet geweest vanuit de chemische industrie tegen bepaalde maatregelen, vooral met het oog op de impact op de korte termijn. Maar die is er helemaal niet. De CSS is een investering voor de toekomst.”

Waar staan we volgens jou twee-en-half jaar na de presentatie van de CSS?

Tatiana Santos: “We bevinden ons in een nogal onzekere situatie, die te maken heeft met de herziening van REACH. Het voorstel daartoe is door de Europese Commissie vorig jaar oktober een jaar uitgesteld. Dit heeft dramatische en verstrekkende gevolgen, zo blijkt uit onderzoek van ons en CHEM Trust. Het laat de huidige status quo van vervuiling voortbestaan, wat negatieve gevolgen zal hebben voor verschillende gezondheids- en milieudoelstellingen van de Green Deal, waaronder die met betrekking tot de bescherming van de biodiversiteit, lucht- en waterkwaliteit en de menselijke gezondheid. Ook belemmert het ontbreken van een duidelijke richting de chemische industrie bij investeringen in veiligere alternatieven voor stoffen. Bij ontwikkeling en implementatie van nieuwe productiemethoden is het essentieel dat de industrie de juiste chemicaliën voor de lange termijn maakt, anders blijft ze op de wereldmarkt achter op het gebied van duurzame en veilige chemicaliën. Al met al brengt het uitstel de toekomst van de groene economische transitie van de EU in gevaar.”

Het uitstel is maar voor een jaar, niet echt lang voor een wetgevingstraject.

“In een normale situatie zou het niet zo’n probleem zijn, maar er zijn volgend jaar Europese verkiezingen. Voordat iedereen geïnstalleerd is zijn we een jaar verder. Bovendien zal het huidige Europees Parlement door het uitstel niet de kans krijgen om zich over het voorstel te buigen, waardoor het nieuwe Parlement op nul moet beginnen. We weten niet wat het nieuwe Parlement en de nieuwe Commissie gaan doen. Het kan ook dat we een groener parlement krijgen, dat met een nog ambitieuzer voorstel komt. Het is heel onvoorspelbaar, waardoor de industrie niet weet waar ze aan toe is. Wij roepen de Commissie daarom op om het REACH-voorstel zo snel mogelijk te publiceren, uiterlijk in juni dit jaar.”

Wat betekent het uitstel voor de maatregelen aangekondigd in de CSS?

“Omdat de meeste direct of indirect met REACH samenhangen, zal de impact groot zijn. Neem safe and sustainable by design. Dat traject loopt parallel aan de REACH-herziening en heeft informatie nodig over de duurzaamheidsaspecten van stoffen, maar die informatie zal pas beschikbaar zijn na de REACH-herziening. En criteria voor bijvoorbeeld essential use worden breder dan REACH in de EU-wetgeving toegepast, maar de eerste pilot zal plaatsvinden op de wettelijke basis van REACH. Het zorgt voor onzekerheden op het gebied van essential use. Er zijn in het verleden veel regrettable uses geweest. Het zou zonde zijn als dat nu weer gebeurt.”

Het EEB stelt dat de Europese Commissie de REACH-revisie heeft uitgesteld onder druk van de chemische industrie. Is dit ook een verwijt aan Cefic?

“Cefic moet de Europese chemie vertegenwoordigen, maar die is - zoals elke industrie - niet eenduidig en bovendien hebben de grootste leden de meeste macht. Wat dat betreft bevindt Cefic zich in een moeilijke positie. Ze zeggen de CSS en de revisie van REACH te ondersteunen, maar kunnen daarin niet te uitgesproken zijn omdat ze met alle leden rekening moeten houden.”

Tijdens het Minisymposium Stoffen in oktober 2022 zaten jij en Marco Mensink gebroederlijk naast elkaar en leken het goed met elkaar te vinden.

“We kennen allebei onze positie en staan wat betreft belangen uiteraard tegenover elkaar. Maar dat staat los van de persoonlijke relatie. Hij is een erg aardig persoon en ook heel professioneel. Ik lobby al jaren bij hem om meer te doen op het gebied van groene innovatie en substitutie, en daar staat hij heel open voor. Ik mocht een keer bij een meeting van Cefic-leden uitleggen waarom fossiele en gevaarlijke stoffen geen toekomst hebben en de toekomst voor de chemische industrie groen is. We zijn het soms ook over dingen eens. Zo hebben we samen een paper geschreven over Brexit, waar we allebei tegen waren.”

Volgens een studie in opdracht van Cefic zal de CSS zorgen voor een geschatte omzetdaling van het productportfolio van twaalf procent.

“We horen de chemische industrie al tientallen jaren klagen dat strengere regelgeving ertoe zal leiden dat de industrie zich buiten Europa zal verplaatsen, maar we hebben het nog nooit zien gebeuren. Als investeringen naar andere gebieden gaan, is dat omdat de energie en arbeid daar goedkoper zijn, nooit vanwege regelgeving. Ik denk dat de meeste chemiebedrijven juist erkennen dat de voorgestelde veranderingen een langetermijnvoordeel bieden.”

Wat moet er nu als eerste gebeuren?

“Maak haast met de herziening van REACH. We hebben zo snel mogelijk nodig: verhoogde informatie-eisen over gevaren en toepassingen, inclusief registratie van polymeren, een Mixture Assessment Factor, uitbreiding van generiek risicobeheer om ervoor te zorgen dat de meest schadelijke chemicaliën tegen 2030 uit consumentenproducten zijn uitgefaseerd, ondersteund  door duidelijke en strikte regels voor vrijstellingen, een systeem dat ervoor zorgt dat de gevaarlijkste chemicaliën alleen daar kunnen worden gebruikt waar het gebruik essentieel is, en intensivering van de handhaving van de REACH-bepalingen.”

“Ook heel belangrijk is het opzetten van een netwerk voor safe and sustainable by design, dat met de industrie en de downstream users samenwerkt om substitutie te promoten. Volgens ons moet het een hub zijn waar alle informatie uit de EU-landen centraal wordt verzameld: opgedane kennis, onderzoeken, trainingen enzovoorts. Om zo ook de landen te helpen die nog niet ver zijn, én om de downstream users te ondersteunen, want vooral zij krijgen te maken met vervanging van stoffen waar een restrictie op komt. Uiteindelijk heeft geen enkele downstream user er belang bij om bijvoorbeeld een carcinogene stof te gebruiken. Als de functie vervangen kan worden door een andere stof of een ander materiaal of proces, zullen ze dat maar al te graag doen. Daarom hebben zij eigenlijk meer steun nodig dan de chemische industrie, omdat het vaak kleinere bedrijven zijn met minder specifieke kennis.”

De EEB heeft 30 miljoen individuele leden en aanhangers. Dat is maar 7 procent van de EU-bevolking. In hoeverre spreekt het EEB dan nog namens de Europese burgers?

“Sommige aangesloten ngo’s hebben lidmaatschappen, die je dus meetelt, andere hebben alleen supporters, die we niet kunnen meetellen. Wij vertegenwoordigen niet iedere individuele burger, maar de burgermaatschappij in het algemeen. We zijn in ieder geval het breedste netwerk in Europa. Een van onze leden is bijvoorbeeld Client Earth, dat geen leden heeft maar rechtszaken voert ter bescherming van de aarde. Dat kun je niet in getallen uitdrukken.”

EEB

Het EEB, waarbij 180 organisaties uit 38 landen zijn aangesloten, staat voor duurzame ontwikkeling, milieurechtvaardigheid en participatieve democratie. Nederlandse leden zijn LandschappenNL, Mondiaal Alternatief, Natuurmonumenten, Nederlandse Stichting Geluidshinder, Stichting Natuur en Milieu, Tegengif en Vereniging Milieudefensie.

Tatiana Santos specialiseerde zich na haar studie chemie in gezondheid en veiligheid en milieueffectrapportage. Ze werkte tien jaar bij ISTAS, een door de Spaanse vakbond ondersteunde organisatie voor verbetering van de arbeidsomstandigheden, gezondheid en veiligheid op het werk. Ook vertegenwoordigde ze de vakbond bij ECHA. Sinds tien jaar werkt zij bij het EEB, met focus op substitutie. Ze analyseerde onder andere meer dan vijfhonderd casestudies op dit gebied.

Cefic: chemische industrie heeft duidelijkheid nodig

Het besluit om het voorstel voor de REACH-herziening uit te stellen is een vraag voor de Europese Commissie, stelt Cefic. ‘Die beslist wanneer zij klaar is om het voorstel te lanceren. Wij hebben begrepen dat de Commissie een aantal opmerkingen had na het positieve advies van hun Regulatory Scrutiny Board afgelopen november. De details zullen ertoe doen, en veel details moeten worden uitgewerkt om ervoor te zorgen dat het nieuwe REACH alle beleidsterreinen die aanpassing behoeven effectief aanpakt en de regelgevende voorspelbaarheid biedt die we nodig hebben. De chemische industrie in de EU heeft duidelijkheid nodig over hoe en wanneer de verschillende maatregelen die in de CSS zijn aangekondigd zullen worden voorgesteld en uitgevoerd. Hoe eerder we duidelijkheid hebben over de belangrijkste elementen van de REACH-herziening en alle andere CSS-maatregelen, hoe beter. Het nieuwe REACH zou onze industrie moeten ondersteunen bij de ongekende overgang naar een double twin transition (omvat klimaatneutraliteit, circulariteit, digitalisering en de implementatie van de CSS – red.). Het moet ervoor zorgen dat we met vertrouwen kunnen innoveren en investeren in de materialen van morgen, het moet circulariteit bevorderen, de handhaving versterken, regelgevingsprocedures stroomlijnen, knelpunten wegnemen, alternatieven voor dierproeven stimuleren en markten creëren voor veilige en duurzame chemicaliën. Om verder te gaan op de Chemical Industry Transition Pathway (de op 23 januari door de Commissie gepubliceerde routekaart naar de Green Deal-doelen – red.) hebben we een REACH nodig die al deze dingen doet.’

EU: implementatie CSS goed onderweg

Tijdens de ‘High Level Roundtable on the implementation of the Chemicals Strategy for Sustainability’ van de Europese Commissie presenteerde Patrick Child, adjunct-directeur-generaal EU, de stand van zaken rond de CSS, waarbij hij aangaf dat de implementatie goed onderweg is. Dit betreft ingediende voorstellen zoals de CLP-verordening, het toevoegen van gevarenklassen, de Ecodesign for Sustainable Products Regulation, met aanpak van zorgwekkende stoffen, en de pfas-beperking.

Wat REACH betreft heeft de Regulatory Scrutiny Board een positief advies uitgebracht met opmerkingen over het ontwerp van de impact assessment en het REACH-voorstel dat dit jaar wordt verwacht.