De Europese chemicaliënstrategie Chemicals Strategy for Sustainability noemt safe and sustainable by design als dé manier om enerzijds risico’s van stoffen zoveel mogelijk vooraf in te schatten en uit te sluiten en anderzijds om stoffen te verduurzamen. Hierbij worden duurzaamheid en veiligheid en gezondheid in een vroeg stadium en gedurende het hele ontwerpproces als centrale waarden meegenomen. Een mogelijkheid om te verduurzamen is om fossiele grondstoffen te vervangen door niet-fossiele grondstoffen, zoals plantaardig materiaal. Een bedrijf dat gebouwd is op plantaardige grondstoffen is Avebe, dat uit aardappelzetmeel producten maakt voor voedingsapplicaties en industriële applicaties. Zoals papiercoatings, tegellijm en behanglijm en producten voor de textielindustrie en de waterzuivering.

Zetmeel zou in principe bij veel meer toepassingen aardolie als grondstof kunnen vervangen, zegt Anne Margriet Hofman, bij Avebe verantwoordelijk voor de industriële applicaties. “Maar het is een stuk makkelijker om bepaalde functionaliteiten op te bouwen vanuit fossiele monomeren. Zetmeel is een mooie basisgrondstof, met een heel lage footprint. Het heeft van zichzelf heel mooie eigenschappen, maar ook een aantal vervelende, en het kost soms best wel moeite om die eruit te krijgen. Daarvoor zijn chemische modificaties nodig om specifieke eigenschappen te versterken en het product bijvoorbeeld koudwater-oplosbaar te maken.”

En dat kost energie, water en soms ook chemicaliën. Toch heeft zo’n op zetmeel gebaseerd eindproduct nog steeds een vele malen lagere footprint dan de fossiele tegenhangers. “Maar wij als bedrijf verhogen er wel onze eigen footprint mee, soms fors”, zegt duurzaamheidsdirecteur Peter-Erik Ywema. “Het zijn voor ons allemaal extra’s, we zouden onze fabrieken moeten uitbouwen, met hogere scope 1- en 2-emissies tot gevolg. Voor de hele keten is het goed, maar het is lastig uitleggen in onze eigen klimaat-uitdaging.”

Verboden

Met andere woorden: safe and sustainable by design is een mooi concept, maar de praktijk is soms weerbarstig. Hofman geeft nog een voorbeeld: polyacrylamide, een op aardolie gebaseerd materiaal om water te zuiveren. “Heel effectief. Maar het is niet zo’n prettig spul, in Spanje is het daarom verboden. We kunnen water ook zuiveren met een safer zetmeelproduct, maar niet zo snel en niet zo effectief. Je hebt tien keer zoveel nodig.” Dat hoeft geen probleem te zijn, zetmeel genoeg, en Avebe kan het product maken, maar dan moet er wel de markt voor zijn. En daar kan volgens Hofman alleen wetgeving voor zorgen. “Zoals in Spanje is gebeurd. Zonder wetgeving gebeurt het niet.”

Behalve dat er soms meer nodig is voor hetzelfde effect, kunnen biobased producten ook minder effectief zijn. Ywema noemt als voorbeeld lijm voor bierflesetiketten, die nu van fossiele oorsprong is. “Een bierfabrikant vroeg de lijmfabrikant hoe de footprint verlaagd kan worden en zo kwam de vraag bij ons. De harde eis was watervastheid, en dat is voor ons heel moeilijk te realiseren. Zakken bijvoorbeeld waarin cement wordt verpakt worden allemaal gelijmd met honderd procent – gemodificeerd – zetmeel. Maar voor bieretiketten kunnen we zetmeel alleen inzetten als gedeeltelijke oplossing, niet als totale vervanger.”

Drie lijmen

Ooit was de lijmindustrie volledig bio-gebaseerd, daarna kwam de fossiele chemie en ging de productiesnelheid enorm omhoog, vertelt Hofman. Sinds een jaar of tien ziet ze weer een kentering. “We hadden in april een stand op de European Coatings Show, en het was opvallend hoeveel mensen uit de industrie op zoek zijn naar groene grondstoffen. “Ze willen af van fossiel. Maar ze willen tegelijkertijd wel de snelheid van de fossiele alternatieven en ze willen niet dat het product duurder is. Dat gaat niet samen. Als ze groene grondstoffen willen, zullen ze moeten accepteren dat de machines wat langzamer draaien en dat het product bijvoorbeeld niet zo watervast is als ze gewend zijn. Maar is dat erg? Moet het wel zo watervast zijn? En is het zo erg om met drie lijmen te werken in plaats van met één? We rijden nu in een Mercedes, maar in een Golfje kom je er ook. Koplopers beseffen dit en zijn meer bereid om die stap te nemen. Daarmee kunnen we heel ver komen met de klimaattransitie.”

Ikea

Ook het feit dat bio-gebaseerde producten ten opzichte van fossiele producten duurder zijn, kan volgens Ywema alleen aangepakt worden door wetgeving. “En door veranderende klantenvraag, die de hele keten dwingt om te verduurzamen. Bedrijven als Unilever en Ikea, die wat dit betreft veel macht hebben, stellen al eisen aan de hoeveelheid groene grondstoffen waar hun leveranciers aan moeten voldoen.”

Het moet uiteindelijk via een grondstoffen- of materialentransitie leiden tot een nieuwe chemische industrie die de gewenste functionaliteiten creëert op basis van plantaardige reststromen, suiker en zetmeel. “Het gekke is dat we in Nederland koploper zijn in zowel chemie als in landbouw”, zegt Ywema, “een ideale situatie voor de plant based chemie, maar ik zie nog te weinig synergie tussen die twee sectoren.”

Tij mee

Avebe maakt innovatieve ingrediënten van aardappelzetmeel en aardappeleiwit voor onder meer de voedingsmiddelenindustrie en voor technische applicaties, zoals papier, kleefstoffen, bouw en textiel. Het bedrijf heeft het tij mee. “We surfen mee op de golf van plant based”, zegt Ywema. “Niet alleen wat betreft het zetmeel, maar ook wat betreft de eiwitten uit aardappelen die mooi passen in de transitie van dierlijke naar plantaardige voeding. We hebben voor al onze producten LCA’s, zodat klanten die kunnen vergelijken met de LCA’s van fossiele alternatieven. We zijn ook pfas-vrije coatings voor voedselverpakkingen aan het ontwikkelen. Ondertussen zijn we uiteraard ook voortdurend bezig om onze eigen scope 1- en 2-emissies te verminderen, en onze water- en reststromen te verduurzamen.”