Chemicaliën spelen een fundamentele rol in onze samenleving, stelt de Europese Commissie. Ze maken deel uit van vrijwel elk product dat we gebruiken om ons welzijn te waarborgen en onze gezondheid en veiligheid te beschermen. Tegelijkertijd is de chemie onmisbaar voor het behalen van de doelen van de Green Deal. Daarbij heeft de EU een geavanceerde chemicaliënwetgeving die een unieke kennisbasis over chemicaliën heeft opgeleverd, alsmede wetenschappelijke organen om de risico’s en gevaren van chemicaliën te beoordelen. De EU is erin geslaagd de risico's voor mens en milieu van bepaalde chemicaliën te verminderen.

Toch moet het chemicaliënbeleid van de EU ‘verder worden versterkt om rekening te houden met de nieuwste wetenschappelijke kennis en de zorgen van de burgers’, stelt de Europese Commissie bij het aannemen van de EU-strategie ‘Chemicals Strategy for Sustainability’ (CSS) op 14 oktober. ‘Veel chemicaliën kunnen ecosystemen verstoren en de veerkracht van de mens en het vermogen om op vaccins te reageren verzwakken. Studies wijzen op een groeiend aantal gevaarlijke chemicaliën in bloed en lichaamsweefsel. Gecombineerde prenatale blootstelling aan bepaalde chemicaliën heeft geleid tot een verminderde groei van de foetus’, aldus de Commissie.

De CSS bevat tachtig acties, waarvan veertig op het gebied van wetgeving (REACH, IED, CLP). Globaal gaat het om een verbod op het gebruik van de meest schadelijke chemicaliën in consumentenproducten en het veiliger en duurzamer maken en gebruiken van alle chemicaliën. Om een paar maatregelen te noemen: er komt een REACH-registratie voor polymeren, tolerantie voor carcinogene stoffen gaat naar nul, gerecyclede materialen moeten non toxic zijn, de emissieregelgeving wordt aangescherpt, er wordt gekeken naar de effecten van combinaties van stoffen, hormoonverstorende stoffen worden toegevoegd aan de lijst van zeer zorgwekkende stoffen, en er komt een meer groepsgewijze benadering, zoals bij pfas, die als groep uitgefaseerd worden, behalve wanneer het gebruik essentieel is,  waarvoor nog criteria worden opgesteld.

Nieuw principe

Alleen de hoeveelheid maakt het vergif, zei Paracelsus lang geleden. De CSS lijkt dit principe los te laten. Het huidige ‘beheersen van risico’s’ maakt plaats voor ‘alleen nog veilige en duurzame’ stoffen. “Dit is een enorme game changer voor de chemische industrie”, zegt Marco Mensink, director general van Cefic. “Des te meer omdat we als Europa toch al op de rest van de wereld voorop liepen en hiermee nog verder voorop gaan lopen.”

Is de Europese chemische industrie hier klaar voor?

Mensink: “Dit komt voort uit de Green Deal, en de richting die Timmermans en collega's hiermee inslaan ligt vast. Het Europees Parlement is het grotendeels eens met de inhoud, ook tien milieuministers onderschrijven dit. Wat in de Strategy staat gaat dus grotendeels gebeuren. De chemische industrie zal voor een deel andere producten moeten gaan maken, op een energie-efficiëntere wijze, met minder CO₂-uitstoot, en volgens het principe safe and sustainable by design. Als je naar de tijdlijn kijkt betekent het dat je volgende investering al op al deze doelen gericht moet zijn.”

"De Strategy moet worden voorzien van misschien wel het sterkste industriebeleid ooit"

In je eerste reactie zei je dat de CSS leest als een lange lijst regelgevende maatregelen die onvoldoende duidelijkheid bieden over hoe ze zullen worden samengevoegd.

“Ons commentaar op de strategie is dat het te weinig een plan is. Er zit geen volgorde in. Als je zegt: dit komt allemaal op ons af, dan moet je ook aangeven wat als eerste gedaan moet worden. Volgens mij moet je beginnen met de handhaving, om te zorgen dat geen producten op de Europese markt komen die niet aan de EU-regels voldoen. Want anders is het resultaat van alle gewijzigde wetgeving dat je de productie verplaatst naar elders in de wereld. Vervolgens zal je behoorlijke steun moeten geven aan innovatie, en aan het mkb, want het is vrij ingrijpend voor een bedrijf als een molecuul of een derde van de  portfolio niet meer gemaakt kan worden. Daarna moet je met de grote fast moving consumer goods companies om de tafel, om voor die nieuwe Europese producten de marktvraag te creëren. Er staan veel voorstellen voor maatregelen in de Strategy, maar er staat niet hoe we het feitelijk gaan doen. Dat gaan we met de Commissie nu bespreken tijdens een aantal round tables.”

Worden de producten van de EU door alle maatregelen niet duurder, met verlies aan concurrentiekracht op de wereldmarkt?

“Als maar weinig landen onze richting volgen, worden we relatief gezien inderdaad duurder. De Commissie zal niet alleen met sustainable by design maar ook met downstream user legislation heel nadrukkelijk moeten gaan nadenken over hoe je de markten creëert voor onze producten in Europa en inderdaad ook hoe je ons een voordeel geeft op de wereldmarkt. Dat zit er op dit moment nog onvoldoende in.”

Volgens CSS moeten we onze safety- en sustainability-standaarden wereldwijd promoten.

“Het slechtste wat kan gebeuren is dat onze hele transitie doorgaat en dat China en India het geld verdienen. Daar moeten we voor waken. Dan kom je op discussies over strategic value chains en reshoring. Welke chemie moeten we absoluut in Europa houden? Dus moet de Strategy worden voorzien van misschien wel het sterkste industriebeleid ooit. Tegelijkertijd moet je de wereldmarkt op om de Europese koers uit te leggen en ook ervoor te zorgen dat alles wat we tot nu toe hebben geïnvesteerd in REACH en nog moeten investeren ons voordeel biedt. Dat betekent dat in de handelsovereenkomsten een sustainability chapter moet worden ingevoerd.

En we hebben ook gezegd: Engeland is voor ons een grotere markt dan China, waarom staat er dan niet een hoofdstuk over brexit in de Strategy? Wat de Commissie overigens niet moet doen is CLP veranderen voordat men GHS gaat promoten, want dat zou betekenen dat wij CLP-categorieën krijgen die de rest van de wereld niet kent. Dat is niet handig". (VN-GHS is een internationale afspraak over de indeling, etikettering en de verpakking van chemische stoffen en mengsels. Deze afspraken zijn in Europa door de CLP-verordening geïmplementeerd en daardoor wettelijk bindend – red.)

Marco Mensink: ‘Als je naar de tijdlijn kijkt betekent het dat je volgende investering al op al deze doelen gericht moet zijn.’

Als in de EU gevaarlijke stoffen zijn uitgefaseerd, komen ze nog wel aan de grens binnen. Je zei al dat meer handhaving nodig is. Hoe realistisch is dat?

“Het zal moeten. Maar je moet tegelijkertijd ook wetgeving hebben die te handhaven is. Ook door de downstream users.”

Welk effect heeft de CSS op de downstream users?

“Dit is niet een Strategy for Sustainability voor de chemie maar voor de chemie én alle downstream users. Wij zijn de industry of industries, en al onze klanten verderop in de keten krijgen hiermee te maken: de cosmetica-industrie, de automotive, textiel, de retail. Daarom moeten we alle downstream users hierin meenemen, om te voorkomen dat ze buiten de grens gaan winkelen omdat het daar goedkoper is. Wij doen wereldwijd workshops op dit moment, in Amerika, Australië, Zuid-Afrika. Wij informeren alle partner-federaties van Cefic en vragen CEO's van bedrijven om met de belangrijkste afnemers te gaan praten. Hier ligt ook een rol voor de VNCI. Jullie moeten op missie.

Het is zo'n overweldigend pakket dat er meerdere rondes nodig zijn om het te laten landen. Dat geldt zelfs voor het team binnen Cefic. Wij gaan nu met een stofkam door het document heen, om alle maatregelen die genoemd zijn te lijsten, ook de maatregelen die in de tekst staan maar niet in de annexen genoemd zijn. Er staan ook dingen in voetnoten waar je naar moet kijken. Dan kom je op over de honderd verschillende acties, in feite projecten waar Cefic mee aan de gang moet.”

Hoe zijn de reacties wereldwijd?

“Deels verrassing, deels ongeloof, deels onduidelijkheid over wat het gaat betekenen. Maar er is vooral veel interesse,  want het heeft ook effect op de wetgeving in Canada en Californië, regio's die goed naar Europa kijken. Het is in die zin een steen in de wereldwijde vijver. Men is ontzettend nieuwsgierig. Ook in China. Daar is de kennis van REACH enorm en ze weten heel goed wat er in Europa speelt, omdat ze het een heel relevante markt vinden. De Chinezen zitten ook deels in dezelfde positie als wij, omdat zij niet de grondstoffen hebben die de Amerikanen en de Arabieren wel hebben. De Chinezen zetten ook in op circulariteit en ze hebben ons Mid-Century Vison Report vertaald. Maar je kan ervan uitgaan dat niet iedereen in de wereld ons volgt, daarom zal forse handhaving nodig zijn.”

"Je moet beginnen met de handhaving, om te zorgen dat geen producten op de Europese markt komen die niet aan de EU-regels voldoen"

De CSS spreekt over een looptijd van 5 tot 7 jaar. Is dat haalbaar?

“Ja. Je moet niet onderschatten hoeveel van de wetgeving al is voorbereid in de Commissie. Ik denk dat het sterk zal afhangen van covid en brexit, maar de daadwerkelijke implementatie in alle lidstaten op het niveau van de bedrijven zal misschien uiteindelijk 5 tot 10 jaar duren.”

Niet onbelangrijk: de financiering. Daar zegt de CSS weinig over.

“Er is een aantal verwijzingen naar innovatie-support en dat een aantal innovatieregelingen wordt opengesteld. Een van onze commentaren is dat nergens een bedrag bij staat. Daaruit concludeer ik dat het overgrote deel van deze transformatie voor rekening van de chemische industrie komt. Een van de dingen die we aan de round tables gaan bespreken is hoe we dat gaan invullen.

Wij maken ons ook zorgen over hoe we de kleinere bedrijven – Europa is de leider in specialty chemicals – mee krijgen. Als Nederland en Europa het ecosysteem overeind willen houden zal je specifieke steun moeten geven aan het mkb. Een aantal bedrijven zal het misschien niet redden, een aantal zal de kansen zien en met innovaties komen die nu misschien nog klein zijn maar tot doorbraakchemie zullen leiden. Vergeet niet dat deze transformatie ook volop kansen biedt. Je zal maar degene zijn die kunstmatige fotosynthese helemaal weet uit te werken. Dan ben je over 50 jaar misschien wel de nieuwe BASF.”

Chemical Strategy For Sustainability

Infrastructuur en Waterstaat: "Publiek erbij betrekken"

Omdat zij tijdens de high-level policy dialogue over CSS op 19 oktober niet aanwezig kon zijn, sprak Stientje van Veldhoven, staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, de deelnemers toe via een videoboodschap. “Ook al heeft de EU op het gebied van chemicaliën het meest geavanceerde en meest uitgebreide beleidskader, er blijven grote uitdagingen”, zei ze. Een van die uitdagingen is het toegankelijk en begrijpelijk maken van de dialoog voor het grote publiek. “Geen gemakkelijke opdracht, maar het moet gebeuren. De Chemicals Strategy for Sustainability zal alleen slagen als we het publiek er volledig bij betrekken.”

De conferentie kun je hier terugkijken.

Women Engage for a Common Future: "De EU heeft geluisterd"

“Wij verwelkomen de nieuwe EU-chemicaliënstrategie”, zegt Chantal Van den Bossche, van de ngo Women Engage for a Common Future (WECF), die zich toelegt op een gender-rechtvaardige en gezonde planeet voor iedereen. “Een snelle implementatie van deze strategie is cruciaal voor een betere bescherming van mens en milieu tegen schadelijke stoffen. Enquête na enquête toont aan dat het publiek duidelijk en terecht bezorgd is over schadelijke chemicaliën die onze leefomgeving vervuilen. De EU heeft hier nu naar geluisterd. Er zijn 100.000 chemische stoffen op de markt in Europa, waarvan zo’n 70 procent gevaarlijk is. Ze worden geassocieerd met kanker, diabetes en onvruchtbaarheid, maar ook met het verlies van insecten-, vogel- en zoogdierpopulaties, bedreigingen die nu door de Commissie worden erkend. Zwangere vrouwen en kinderen bevinden zich hierbij in een bijzonder kwetsbaar deel van hun leven. 

 Rapport van WECF over de impact van gevaarlijke stoffen op vrouwen.

De meeste kinderen zijn al voor hun geboorte blootgesteld aan een mengsel van schadelijke stoffen in de baarmoeder. Bijzonder urgent zijn dan ook aangekondigde maatregelen om categorisering en regulering van hormoonverstorende stoffen en pfas te verbeteren. De nieuwe EU-strategie is een unieke kans om het Europese beheer van chemische stoffen te heroverwegen. Dit is nodig omdat het productievolume van chemische stoffen wereldwijd tegen 2030 zal verdubbelen én omdat er als gevolg van onveilige recycling verboden stoffen opduiken in nieuwe producten.

Gevaarlijk afval en chemische stoffen worden immers wereldwijd verhandeld. Een consistente toepassing van het beginsel van ‘de vervuiler betaalt’ is noodzakelijk. Vervuiling mag niet onbelast blijven. We hopen dat de chemische industrie deze strategie als vooruitgang zal omarmen en haar verantwoordelijkheid neemt.”